ΠΕΑΛΣ: Παράνομη εμπορία και διακίνηση μεταναστών

Άρθρο 

ΜΠΙΤΣΙΚΑ Ν. Ερασμία

Ανθυπασπιστής Λ.Σ.

ΜΔΕ Εγκληματολογίας

Παραπάνω από έναν αιώνα η χώρα μας έστελνε μετανάστες σε άλλα κράτη, κοντινά ή μακρινά. Τις τελευταίες δύο δεκαετίες, όμως, παρατηρείται το αντίστροφο φαινόμενο. Η Ελλάδα έγινε αρχικά χώρα υποδοχής μεταναστών για όσους έρχονταν αναζητώντας μια δουλειά, μια καλύτερη μοίρα. Σήμερα είναι μια transit χώρα για τους μετανάστες, το αναγκαστικό πέρασμα, δηλαδή, σε πιο δυτικά ευρωπαϊκά κράτη. 

Αυτή η αδήριτη ανάγκη των εξαθλιωμένων για στέγη, τροφή και εργασία έγινε όλα αυτά τα χρονιά αντικείμενο εκμετάλλευσης και πηγής εσόδων για επιτήδειους που «εξυπηρετούν» με το αζημίωτο όσους θέλουν «πάση θυσία» να περάσουν τα ελληνικά σύνορα. Αυτό όμως συνιστά έγκλημα και μάλιστα από τα πιο σοβαρά! Ένα έγκλημα που διαχειρίζονται καθημερινά κάποιοι Λιμενικοί συνάδελφοί μας, οι οποίοι βιώνουν απο κοντά μια πολύ ζοφερή κατάσταση. 

Στην Πάτρα, στην Ηγουμενίτσα, στη Σάμο, στη Μυτιλήνη, στην Χίο οι Λιμενικοί συνάδελφοι εντοπίζουν, συλλαμβάνουν, φυλάνε λαθρο-μετανάστες και διενεργούν ανακρίσεις και αφενημερώσεις όλο το 24ωρο χωρίς ωράριο πολλές φορές, χωρίς ύπνο. 

Αν το σκεφτει κανείς πολύ καλά, θα συνειδητοποιήσει μια σχιζοφρενική κατάσταση!

Από την μια μεριά της Ελλάδας (Ανατολικό Αιγαίο) γίνονται αποτροπές παράνομων μεταναστών έτσι ώστε να μην περάσουν τα σύνορα μέσω της νησιωτικής Ελλάδας. Από την άλλη μεριά του Ιονίου Πελάγους, γίνονται εντατικές έρευνες και συλλήψεις αλλοδαπών που προσπαθούν να διαφύγουν σε μία Ευρωπαϊκή χώρα με οποιοδήποτε μεταφορικό μέσο και κρατούνται τελικά μέσα στο Ελληνικό έδαφος. Επιπλέον, οι Λιμενικοί συνάδελφοι έρχονται αντιμέτωποι με μια διττή κατάσταση: αφενός η βρωμιά, η πείνα, η εξαθλίωση ανθρώπων ταλαιπωρημένων -που οπωσδήποτε πρέπει να βοηθήσουν (εφόσον πρόκειται και για γυναίκες ή ανήλικα παιδιά), αφετέρου δε η έλλειψη προσωπικού στις Υπηρεσίες τους ή και βασικού εξοπλισμού αντιμετώπισης τέτοιων περιστατικών!

Τρανταχτό παράδειγμα η Λιμενική Αρχή Σάμου. Η τεράστια ακτογραμμή, η μεγάλη ζώνη αρμοδιότητας που έχει, οι πέντε λιμενικοί σταθμοί και η θέση αναπνοής που έχει από την Τουρκία την κάνουν ευάλωτη και ταυτόχρονα απαιτητική Υπηρεσία. Για τα Στελέχη της Λιμενικής Αρχής Σάμου που προτατεύουν τα θαλάσσια σύνορα και διαχειρίζονται τις μεταναστευτικές ροές ο εντοπισμός και η σύλληψη παράνομων μεταναστών είτε με τα χερσαία είτε με τα θαλάσσια μέσα είναι καθημερινή ρουτίνα. Οφείλουμε να πούμε ωστόσο ότι σήμερα η κατάσταση είναι οριακή στα σύνορα κυρίως λόγω της ακηδείας της πολιτείας να εφαρμόσει ένα ολοκληρωμένο σύστημα για τηνα αντιμετώπιση της παράνομης μετάναστευσης και την φύλαξη των ανθρώπων που περνούν τα σύνορα, αφήνοντάς τους καθημερινά εκτεθειμένους σε άθλιες συνθήκες διαβίωσης.

(Λαθρο) – Μετανάστευση: Ιστορία και Βασικές Έννοιες

Η ιστορία του ανθρώπου χαρακτηρίζεται από συνεχείς μετακινήσεις πληθυσμών, άρα η μετανάστευση είναι κοινωνικό φαινόμενο, μια πραγματικότητα που συμβαδίζει με την ανθρώπινη ιστορία. Από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα οι πόλεμοι, η φτώχεια και η καταπίεση (κοινωνική και οικονομική-πολιτική) προκαλούν κύματα μεταναστεύσεων, ενώ την τελευταία 10ετία έχουν προστεθεί και οι μετανάστες οικολογικών καταστροφών. Ιστορικά, η Ευρώπη είναι μια ήπειρος που ανέκαθεν χαρακτηριζόταν από μαζική μετανάστευση, ειδικά κατά τη διάρκεια του 18ου και 19ου αιώνα. Αργότερα, και ως επακόλουθο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ένας μεγάλος αριθμός προσφύγων  και εκτοπισμένων ανθρώπων είχαν ανάγκη από βοήθεια. 

Στις δεκαετίες 1950, 1960 η μετανάστευση πήρε την μορφή του αλλοδαπού εργαζόμενου. Παράλληλα, τα μεταναστευτικά μοντέλα διευρύνθηκαν περισσότερο, καθώς άνθρωποι έφταναν στην Ευρώπη από όλο τον κόσμο για διάφορους λόγους, όπως π.χ. από τις πρώην αποικίες σε Ασία και Αφρική προς τις ευρωπαϊκές χώρες. Αργότερα, στις δεκαετίες του 1970, 1980, 1990 παρατηρήθηκε άφιξη μεγάλου αριθμού αιτούντων άσυλο και προσφύγων, που εγκατέλειψαν τις εστίες τους λόγω συγκρούσεων και καταπάτησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε πολλά μέρη του κόσμου. Με την πτώση του τείχους του Βερολίνου εμφανίστηκε το λεγόμενο trafficking εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δηλαδή η παράνομη διακίνηση και εμπορία ανθρώπων από τα ανατολικά στα δυτικά ευρωπαϊκά κράτη. 

Οι όροι Smuggling  και Trafficking χρησιμοποιούνται για τις δύο μορφές της παράνομης μετανάστευσης, που, αν και διαφέρουν σε πολλά σημεία, ωστόσο, οι παράγοντες που τις προκαλούν είναι οι ίδιοι: το όνειρο για μια καλύτερη ζωή και η αδιάκοπη ζήτηση για φτηνή εργασία. Σήμερα, τα κράτη της νότιας Ευρώπης, που έχουν γεωγραφικές ιδιαιτερότητες και αυξημένες μεταναστευτικές πιέσεις, λόγω της παρούσας κρίσης και αποσταθεροποίησης σε μεγάλο μέρος της Βόρειας Αφρικής και της Μέσης Ανατολής, δεν μπορούν ν' αντιμετωπίσουν μόνα τους τα τεράστια κύματα των παράνομων μεταναστών. Η Ελλάδα θα αποτελεί πάντα χώρα διέλευσης για τους μετανάστες της Ασίας και της Αφρικής  που θέλουν να περάσουν προς την Ευρώπη. Μια Ευρώπη-«φρούριο, καθώς με τον ασφυκτικό έλεγχο των συνόρων της απαγορεύει αυστηρά την είσοδο σε αλλοδαπούς που δεν πληρούν όλες τις προϋποθέσεις, με αποτέλεσμα στο ελληνικό κράτος να εγκλωβίζονται όσοι μετανάστες περνούν τα σύνορα (Δουβλίνο ΙΙ) και να συσσωρεύονται στις ελληνικές μητροπόλεις.

Έτσι, σε έναν κόσμο, όπου οι διεθνικές εγκληματικές οργανώσεις αποτελούν έναν μεγάλο παράγοντα της παγκόσμιας αγοράς, η λαθραία διακίνηση μεταναστών και συνάμα η εργασιακή εκμετάλλευσή τους αποτελεί ένα καλά κρυμμένο έγκλημα (hidden crime), με αόρατα θύματα και χαμηλά ποσοστά καταγγελίας, καθώς οι μετανάστες-εργάτες αρνούνται να αποδεχτούν ότι είναι θύματα και προτιμούν να εργάζονται σε συνθήκες εξαθλίωσης παρά να επιστρέψουν στην πατρίδα τους. Βρισκόμενοι υπό καθεστώς παρανομίας, χωρίς καμία νομική υπόσταση οι μετανάστες στην Ελλάδα αποτελούν το πιο υποβαθμισμένο κομμάτι της κοινωνίας και στο κέντρο των μεγάλων πόλεων γίνονται αντικείμενο ξενοφοβίας και ρατσισμού από πολίτες, που δικαιολογημένα αγανακτούν με την αδράνεια της πολιτείας σε ένα πρόβλημα που διαλύει την καθημερινή τους ζωή.

Μετανάστης	Όποιος παίρνει μια ελεύθερη απόφαση να μετακινηθεί σε κάποια άλλη περιοχή ή χώρα, συχνά για καλύτερες οικονομικές ή κοινωνικές συνθήκες και για να βελτιώσει τις προσωπικές του προοπτικές και αυτές της οικογένειάς του
Παράνομα εισερχόμενος μετανάστης	Κάποιος που δεν πληροί τις νόμιμες προϋποθέσεις της χώρας εισόδου ή δε διαθέτει ταξιδιωτικά έγγραφα προκειμένου να μπεί ή να παραμείνει σε μια χώρα.
Πρόσφυγας	Σύμφωνα με τη Σύμβαση για το Καθεστώς του Πρόσφυγα του 1951 πρόσφυγες είναι τα άτομα εκείνα που βρίσκονται εκτός της χώρας καταγωγής τους ή συνήθους διαμονής τους, και «έχουν δικαιολογημένο φόβο δίωξης λόγω φυλής, θρησκείας, εθνικής προέλευσης, πολιτικών πεποιθήσεων ή συμμετοχής σε ιδιαίτερη κοινωνική ομάδα και δεν μπορούν ή εξαιτίας αυτού του φόβου δεν θέλουν να προσφύγουν την προστασία της χώρας αυτής». Επίσης, οι άνθρωποι που τρέπονται σε φυγή λόγω συγκρούσεων ή γενικευμένης βίας θεωρούνται πρόσφυγες, καθώς δεν απολαμβάνουν την προστασία της χώρας τους.
Μη επαναπροώθηση	Βασική αρχή του διεθνούς δικαίου για τους πρόσφυγες, που αφορά την προστασία των προσφύγων από την επιστροφή τους σε μέρη όπου η ζωή τους ή ελευθερία τους θα μπορούσε να κινδυνεύσει.
Μετεγκατάσταση	Οι πρόσφυγες δεν μπορούν πάντα να επιστρέψουν με ασφάλεια στην πατρίδα τους ή να παραμείνουν στη χώρα ασύλου, συνήθως επειδή κινδυνεύουν και εκεί με διώξεις. Έτσι, η Ύπατη Αρμοστεία προσπαθεί να τους μετεγκαταστήσει σε ασφαλείς τρίτες χώρες. Μαζί με τον εθελοντικό επαναπατρισμό και την τοπική ένταξη, η μετεγκατάσταση είναι μία από τις τρεις βιώσιμες λύσεις για τους πρόσφυγες. Με αυτόν τον τρόπο οι πρόσφυγες κερδίζουν νομική προστασία – παραμονή και συχνά υπηκοότητα- από κυβερνήσεις που συμφωνούν να τους δεχθούν, ανάλογα με την κάθε περίπτωση.
Πολιτογράφηση	Είναι η απόκτηση υπηκοότητας ή ιθαγένειας κάποιου που δεν υπήρξε εκ γενετής πολίτης ή υπήκοος της εν λόγω χώρας.
Άσυλο	Το Άσυλο είναι ένα είδος διεθνούς προστασίας που χορηγεί μια χώρα σε άτομο που έχει φύγει από τη χώρα του διότι φοβάται ότι θα υποστεί δίωξη. Χορηγείται σύμφωνα με όσα προβλέπει η Σύμβαση της Γενεύης του 1951 σχετικά με το Καθεστώς των Προσφύγων.
Σύμφωνα με το Ν. 3386/2005 :	είναι το φυσικό πρόσωπο που δεν έχει την ελληνική ιθαγένεια ή που δεν έχει ιθαγένεια.
Άδεια διαμονής	είναι κάθε είδους πιστοποίηση που παρέχεται από τις ελληνικές αρχές και με βάση την ο­ποία επιτρέπεται σε υπήκοο τρίτης χώρας να διαμένει νόμιμα στην Ελληνική Επικράτεια, σύμφωνα με τις δια­τάξεις του άρθρου 1 παράγραφος 2 περίπτωση α' του Κανονισμού (ΕΚ) αριθμ. 1030/2002 του Συμβουλίου της 13ης Ιουνίου 2002 «Για την καθιέρωση αδειών διαμονής ενιαίου τύπου για τους υπηκόους τρίτων χωρών» (ΕΕ L157/15.6.2002).
Θύμα εμπορίας ανθρώπων	είναι τόσο το φυσικό πρό­σωπο για το οποίο υπάρχουν βάσιμοι λόγοι, ώστε να θε­ωρηθεί θύμα οποιουδήποτε από τα εγκλήματα που προβλέπονται στα άρθρα 323, 323Α, 323Β, 348Α, 349, 351 και 351Α του ΓΙ.Κ., πριν ασκηθεί η ποινική δίωξη γι' αυτό, όσο και εκείνο σε βάρος του οποίου τελέστηκε κάποιο α­πό τα παραπάνω εγκλήματα για τα οποία κινήθηκε η ποι­νική δίωξη, ανεξάρτητα από το εάν αυτό έχει εισέλθει στη χώρα νόμιμα ή παράνομα.
Θύμα παράνομης διακίνησης μεταναστών	είναι τό­σο το φυσικό πρόσωπο, για το οποίο υπάρχουν βάσιμοι λόγοι ώστε να θεωρηθεί θύμα οποιουδήποτε από τα εγκλήματα που προβλέπονται στα άρθρα 87 παράγραφοι 5 και 6 και 88, όταν τελούνται από εγκληματικές οργα­νώσεις κατά το άρθρο 187 παρ. 1 του Π.Κ., πριν ασκηθεί η ποινική δίωξη γι' αυτό όσο και εκείνο σε βάρος του ο­ποίου τελέστηκε κάποιο από τα παραπάνω εγκλήματα για τα οποία κινήθηκε η ποινική δίωξη, εφόσον αυτό έχει εισέλθει στη χώρα παράνομα.

Δίκτυα-Διακινητές

Σε γενικές γραμμές, οι ομάδες του οργανωμένου εγκλήματος που εμπλέκονται στη διακίνηση των παράνομων μεταναστών τείνουν να είναι δομημένες με χαλαρά δίκτυα, όπως οι μικρές ομάδες και οι διακινητές φαίνεται πως έχουν οι περισσότεροι κοινά εθνικά ή πολιτιστικά χαρακτηριστικά με τους μετανάστες που διευκολύνουν, καθώς ένας μετανάστης είναι πιο φυσικό να εμπιστευτεί έναν λαθρέμπορο ομοεθνή του παρά έναν ξένο. Βέβαια, τα δίκτυα δεν είναι καθόλου απλά στη δομή τους. Κάποιος είναι ο "υπεργολάβος" και οι υπόλοιποι είναι οι σύνδεσμοί του στα διάφορα μέρη του ταξιδιού ή στις διάφορες χώρες από τις οποίες θα διαβεί ο μετανάστης.  Κύριο χαρακτηριστικό των ομάδων οργανωμένου εγκλήματος που εμπλέκονται στη διευκόλυνση της παράνομης μετανάστευσης είναι ότι δείχνουν εν γένει υψηλό βαθμό προσαρμοστικότητας και μια ισχυρή ικανότητα να συνεργάζονται και πέραν των συνόρων, ανεξάρτητα από εθνικές διαφορές ή συγκρούσεις. Ένας Πακιστανός λαθρέμπορος δηλαδή συνεργάζεται άψογα με ένα Αλβανό ή Τούρκο ή Ιρακινό «όμοιό» του, καθώς το κίνητρο του εύκολου και μαύρου χρήματος είναι αρκετά δυνατό. Επιπλέον, οι διακινητές γρήγορα ανιχνεύουν τις διάφορες κοινωνικές ή πολιτικές αλλαγές των χωρών όπου δρουν, όπως οι μέθοδοι επιβολής του νόμου, οι αλλαγές στη νομοθεσία, το άνοιγμα νέων ή φθηνότερων οδών διακίνησης και μεταφοράς ή τα νέα σημεία ελέγχου των συνόρων. Επίσης, εύκολα προσαρμόζονται στη λήψη νέων μέτρων προκειμένου αντιμετωπίσουν τους αυξημένους ελέγχους στα σύνορα με την απλή αλλαγή της διαδρομής. 

Δομικό στοιχείο των ομάδων διακίνησης μεταναστών είναι η επαφή με άλλες εγκληματικές ομάδες, καθώς σε κάθε βήμα της λαθραίας διακίνησης χρειάζονται συγκεκριμένες (παράνομες ως επί το πλείστον) υπηρεσίες διευκόλυνσης. Σε κάποια γεωγραφικά σημεία, τα οποία συνήθως είναι κατά μήκος μιας συγκεκριμένης διαδρομής ο διακινητής έρχεται σε επαφή με άλλους διαμεσολαβητές, οι οποίοι βρίσκουν ασφαλή σπίτια, γνωρίζουν τα παράνομα σημεία διέλευσης των συνόρων στην περιοχή και χρησιμοποιούν τους τερματικούς σταθμούς μεταφοράς ώστε να φέρει σε πέρας την αποστολή τους. Οι «σύνδεσμοι» στη διαδρομή αυτή συμμετέχουν κατά κόρον και σε άλλα εγκλήματα του οργανωμένου εγκλήματος, όπως π.χ. το λαθρεμπόριο όπλων ή ναρκωτικών ουσιών. 

Είναι γνωστό ότι κάποιοι μετανάστες αναγκάζονται να μεταφέρουν ναρκωτικά για πληρωμή της δικής τους διακίνησης. Ένα άλλο χαρακτηριστικό των εγκληματικών ομάδων που διακινούν λαθραία μετανάστες είναι ο ευέλικτος τρόπος που καταχρώνται τους νόμους. Ένα ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του 1997, τόνισε την αυξανόμενη απειλή από τους εικονικούς γάμους για την ΕΕ και ενθάρρυνε τα κράτη μέλη να εναρμονίσουν την εθνική τους νομοθεσία σύμφωνα με την παρούσα απόφαση. Μια μελέτη του Europol από το 2008 ανέφερε ότι περισσότερες από 8.000 περιπτώσεις εικονικών γάμων αναφέρθηκαν το 2006.  

Επιπλέον, οι μεσάζοντες (ή διαμεσολαβητές/facilitators) έχουν αυξηθεί κατακόρυφα και αποτελούν ένα κρίσιμο κομμάτι του εγκληματικού πλέγματος. Για παράδειγμα, τα ταξιδιωτικά πρακτορεία, που κανονίζουν θεωρήσεις και ταξίδια δήθεν για τουρισμό, επίσης, γραφεία εύρεσης εργασίας αλλά και ναυτιλιακές εταιρείες που διευκολύνουν την παράνομη μετανάστευση. Έως και ψεύτικα σχολεία έχουν δημιουργηθεί που δίνουν την ιδιότητα του φοιτητή σε όσους θέλουν να ταξιδέψουν σε άλλη χώρα. Έτσι, ερχόμαστε στην λεγόμενη πλαστογράφηση ταξιδιωτικών εγγράφων, οι οποίες κυμαίνονται από αλλοιώσεις δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, υποκατάσταση των φωτογραφιών με εξελιγμένα μέσα αναπαραγωγής, παραποίηση μιας σειράς άλλων εγγράφων που απαιτούνται για να υποστηρίξουν μια ψευδή αίτηση για θεώρηση ή μια ψευδή πρόσκληση εργασίας σε μια ανύπαρκτη επιχείρηση στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Προς αναζήτηση λύσης

Πώς θα αντικρούσει η Ευρωπαϊκή Ένωση το μεταναστευτικό κύμα που κατακλύζει τα κράτη-μέλη της; Η απάντηση είναι ότι πρέπει να υιοθετηθεί μια ορθή και ολοκληρωμένη μεταναστευτική πολιτική και να μη δέχονται το βάρος χώρες-πύλες εισόδου σαν την Ελλάδα, εγκλωβίζοντας εκεί μετανάστες παρά τη θέλησή τους, καθώς, όπως αποδείχθηκε, η Συνθήκη του Σένγκεν και ο Κανονισμός του Δουβλίνου ΙΙ δεν εξυπηρετούν επαρκώς τις χώρες του μεσογειακού νότου, με αποτέλεσμα να επωφελούνται εις βάρος τους τα υπόλοιπα κράτη-μέλη. Παράλληλα, η Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να εξετάσει τρόπους να βοηθήσει στην ανάπτυξη του Τρίτου Κόσμου, αφού το πρόβλημα πρέπει να αντιμετωπιστεί στη ρίζα του και μακροπρόθεσμα. Θα πρέπει οι λαοί των φτωχών χωρών να μπορούν να παραμένουν στις χώρες τους. Η οικονομική ανάπτυξη και η επίλυση των πολιτικών και κοινωνικών προβλημάτων στις χώρες αυτές θα φέρει σταδιακά και την μείωση της λαθρο-μετανάστευσης. Ίσως, η παραπάνω άποψη να ακούγεται ανέφικτη και ουτοπική, όμως, στα πλαίσια εξεύρεσης ανθρωπιστικής λύσης για όλους –και για τις χώρες εξόδου και για τις χώρες εισόδου- μάλλον είναι και η μοναδική. 

ΠΕΑΛΣ/ΛΙΜΕΝΙΚΗ ΡΟΤΑ